آیا تا به حال برایتان پیش آمده است که در موقعیتی دشوار نتوانید احساساتتان را کنترل کنید و ساعت‌ها زیر گریه بزنید یا هنگام بحث با رئیستان با داد و بیداد از محل کارتان بیرون بزنید و چند ساعت بعد از کردهٔ خود پشیمان شوید؟ چندبار در طول زندگیتان نام «هوش هیجانی» را شنیده‌اید اما بی‌تفاوت از کنار آن گذر کرده‌اید؟ باید بگوییم دقیقا همین الان که با حجمی از هیجانات غیر قابل کنترل در حال جدال هستید، به هوش هیجانی نیاز دارید. این مهارت کاملا قابل آموختن است و می‌توانید با تلاش و پشتکار آن را در خود تقویت کنید.
در ادامهٔ این مطلب به ۶ روش برای تقویت هوش هیجانی اشاره خواهیم کرد.
هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی (EI) از دیدگاه متخصصان روانشناسی به‌معنای شناخت و درک احساسات خود و دیگران و استفاده از آن‌ها در رفتار و اعمال به منظور بهبود و رشد شخصی و حرفه‌ای است. داشتن هوش هیجانی به افراد در تصمیم‌گیری، واکنش صحیح، حل تعارضات و… کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: هوش هیجانی چیست؟
اگر شما هم گمان می‌کنید هوش هیجانی چیزی ذاتی است که باید از ابتدا در وجود هر کسی باشد سخت در اشتباهید. طبق گفته دانیل گلمن (پژوهشگر برجستهٔ حوزه هوش هیجانی) EI ارثی نیست، بلکه اکتسابی و آموختنی است. در جهت تایید این فرضیه تحقیقات متعددی بر روی یادگیری و افزایش این مهارت انجام شد. لیپتاک طی آزمایشی بر روی ۲۱۳ مدرسه که در آن‌ها مهارت‌های عاطفی- اجتماعی ارائه می‌شد، دریافت که دانش آموزان مهارت و نگرش هوش هیجانی را در رفتارهای خود بروز داده‌اند و پیشرفت قابل توجهی در عملکرد تحصیلی‌شان داشتند.
هوش هیجانی (EI) مانند بهره هوشی (IQ) در هر فردی متفاوت است. نحوهٔ سنجش آن در قالب پرسشنامه‌هایی به صورت گزاره‌های مخصوص است که در نتیجه میزان آن با کلمات بالا، متوسط، ضعیف مشخص می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد، افراد با هوش هیجانی در حد متوسط یا کمتر از آن می‌توانند با یادگیری به خوبی دیگران عمل کنند. گلمن در این‌باره می‌گوید: «هوش هیجانی را می‌توان در هر مرحله از زندگی به دست آورد و بهبود بخشید.»
تمامی افراد در سنین مختلف می‌توانند از تکنیک‌های مختلف تقویت هوش هیجانی برای افزایش آن بهره ببرند.
برای تقویت هوش هیجانی چه کنیم؟
برای اینکه بدانیم چه راه‌هایی برای تقویت هوش هیجانی می‌توان انجام داد ابتدا باید با ویژگی افرادی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند آشنا شویم. افرادی که دارای هوش هیجانی بالایی هستند، خصوصیات زیر را دارند:
- توانایی تشخیص و درک احساسات (خشم، ناراحتی، خوشحالی و…) خود را دارند؛
- در مواقع لازم احساسات‌شان را کنترل می‌کنند و به صورت صحیح واکنش نشان می‌دهند؛
- به‌راحتی و بدون نگرانی احساسات خود را در نهایت احترام به دیگران بروز می‌دهند؛
- احساسات دیگران را درک کرده و با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند؛
- در هنگام صحبت با دیگران با دقت، تمرکز و توجه به آن‌ها گوش می‌دهند (گوش‌دادن فعالانه)؛
- اشتباهات خود را با آغوشی باز می‌پذیرند و صادقانه عذرخواهی می‌کنند؛
- انتقادپذیر هستند و از انتقادات در مسیر درست و برای بهبود و رشد شخصی خود استفاده می‌کنند؛
- توانایی بخشش دیگران و واکنش‌های منطقی در برابر اشتباهات آن‌ها را دارند.
چه تعداد از این خصوصیات را می‌توانید با خودتان تطبیق دهید؟ در کدام یک احساس ضعف می‌کنید؟ در ادامه همراه ما باشید تا تعدادی تکنیک مهم و موثر برای پرورش و تقویت این ویژگی‌ها بیان کنیم.
به عقیده گلمن هوش هیجانی شامل پنج مولفهٔ زیر است:
- خودآگاهی: آگاهی نسبت به آنچه که احساس می‌کنیم و آگاهی از اینکه چرا چنین احساساتی داریم؛
- خودکنترلی: توانایی بیان احساسات خود به روش صحیح؛
- انگیزه: انگیزهٔ درونی برای تغییر احساس؛
- همدلی: توانایی درک احساسات دیگران؛
- مهارت‌های اجتماعی: قدرت برقراری ارتباطات موثر.
برای تقویت هوش هیجانی خود ابتدا باید بدانید در کدام یک از این ابعاد قوی و در کدام یک ضعیف هستید و سپس برای پرورش هر یک از آن‌ها اقدام کنید.
همچنین می‌توانید از آزمون‌های موجود که برای اندازه‌گیری این مهارت طراحی شده‌اند نیز بهره ببرید.
روش‌های تقویت هوش هیجانی
برای تقویت هوش هیجانی باید تعدادی از ویژگی‌های فردی را در خودتان پرورش دهید که به سلامت روانی شما نیز بسیار کمک می‌کند. از جمله این ویژگی ها عبارتند از:
۱) ذهن‌آگاهی: تمرینات ذهن آگاهی مانند یک آینه عمل می‌کنند. وقتی شما از ذهن آگاهی بالایی برخوردار باشید می‌توانید اعمال و واکنش‌های خود را بدون پرده ببینید و محرک‌های عاطفی‌تان را شناسایی کنید. اینکه چه چیزی باعث خشم شما شده است، چرا در این موقعیت اینگونه رفتار کردید یا چه احساسی نسبت به آن دارید بسیار مهم است. با درون‌نگری و استفاده از مهارت ذهن‌آگاهی شما از دو مولفهٔ «خودکنترلی» و «خودآگاهی» بهره‌مند می‌شوید.
۲) شناسایی احساسات منفی: بخش اعظمی از مهارت هوش هیجانی را مدیریت و درک احساسات تشکیل می‌دهد. شما باید ابتدا احساس خود را در هر موقعیت بشناسید و بدانید چه هیجانی را در آن لحظه تجربه می‌کنید و سپس نسبت به موقعیت، واکنش صحیح نشان دهید و از احساساتتان در جهت موثر استفاده کنید.
وقتی بتوانید احساسات منفی خود را شناسایی کنید؛ کمتر تحت تاثیر ناملایمات بیرونی قرار می‌گیرید و انرژیتان را از دست نمی‌دهید. به طور مثال وقتی در حین بحث با فردی هستید که به شما بی احترامی کرده و از کلمات تند و توهین آمیز استفاده می‌کند، طبق مراحل زیر عمل کنید:
- بلافاصله واکنش نشان ندهید؛
- کمی از آن موقعیت دور شوید و به خودتان زمان بدهید تا از نظر جسمی و ذهنی آرام‌تر شوید و واکنش‌های صحیح را انتخاب کنید؛
- عجولانه دربارهٔ افراد نتیجه گیری نکنید. سعی کنید خود را جای طرف مقابل بگذارید و موضوع را از دیدگاه او نیز در نظر بگیرید و بررسی کنید چه چیزی باعث شده است او چنین رفتاری داشته باشد.
مشاهده خواهید کرد چگونه نگرش شما در هنگام همدلی تغییر کرده و سپس احساسات و رفتارتان نیز تغییر می‌کند.
۳) ارزیابی خود: یکی از راه‌های تقویت هوش هیجانی ارزیابی خود به طور مکرر و در موقعیت‌های مختلف است. این ارزیابی باعث افزایش درک و فروتنی در شما می‌شود و هوش هیجانی‌تان را تقویت می‌کند. برای شروع می‌توانید چنین سوالاتی را از خود بپرسید:
- آیا من به شیوهٔ درست برخورد با دیگران فکر می‌کنم؟
- آیا در آن لحظه باید از آن کلمات استفاده می‌کردم؟
- اگر من جای او بودم چه واکنشی نشان می‌دادم؟
- آیا راه دیگری برای بررسی موضوع وجود دارد؟
- آیا در مسیر درستی هستم؟
- اطرافیانم از رابطه با من رضایت دارند؟
نکته: در نظر بگیرید نباید این ارزیابی منجر به «خودسرزنش‌گری» شود و باید به میزان لازم و به طور صحیح انجام گیرد.
۴) ابراز وجود: افرادی که از هوش هیجانی برخوردارند به راحتی احساسات خود را بروز می‌دهند و ابراز وجود می‌کنند؛ در نتیجه برای تقویت این مهارت نباید از این ویژگی غافل شویم. «بیان خود» به معنای داشتن ارتباطات بهتر با دیگران و انتقال احساسات و افکارتان به‌صورت طبیعی و با رعایت حقوق هر دو طرفین است. برای افزایش این مهارت سعی کنید درست‌ترین راه را برای بیان احساساتتان به دیگران در موقعیت‌های مختلف بیابید؛ اینکه شما به دیگران به راحتی بگویید چه احساسی دارید و چرا این احساس را تجربه می‌کنید اولین قدم برای ابراز وجود است.
بیشتر بخوانید: چگونه اعتماد به نفس خود را افزایش دهیم؟
۵) مدیریت افکار منفی: بیشتر احساسات منفی ریشه در طرز تفکر ما دارند. به‌طور مثال نگرانی و ترس از آینده باعث استرس، فکر اینکه کسی به ما بی احترامی کرده است، باعث عصبانیت یا فکر از دست‌دادن چیزی یا کسی باعث غم و اندوه در ما می‌شود. با به چالش‌کشیدن این افکار و تغییر طرز نگاه، می‌توان افکار منفی را به‌صورت صحیح مدیریت کرد. در ادامه یک مثال برای مدیریت و جایگزینی طرز فکر صحیح می‌زنیم.
اگر امروز همسرتان به شما لبخند نزند ممکن است فکر کنید «یعنی چه کاری کردم که او ناراحت است؟ حتما دیگر مرا دوست ندارد»
شما می‌توانید این طرز فکر را جایگزین کنید: «حتما روز سختی داشته و بسیار خسته است».
در حالت دوم شما طرز فکر از دست‌دادن و بی احترامی را از خود دور کرده‌اید و احساس عصبانیت و غم و اندوه را تجربه نخواهید کرد.
۶) همدلی به عنوان یک عادت روزانه: همدلی به معنای قدرت دیدن دنیا با چشمان دیگران است. برای افزایش هوش عاطفی و هیجانی خود سعی کنید در تمامی کارهای روزمره‌تان همدلی را به‌عوان یک عادت روزانه انجام دهید. همدلی باعث افزایش شناخت و درک احساسات دیگران می‌شود و این مورد نقطه عطف مهمی در رشد عاطفی محسوب می‌شود. برای زندگی همدلانه می‌توانید با یک یادداشت تشکر کوچیک برای همسرتان یا یک گفتگوی صمیمانه شروع کنید.
گوش‌دادن به سخنان همکارتان در محل کار بدون قضاوت درونی یا پذیرفتن جملات تند از سوی کسی که تحت فشار و استرس‌های زیادی است، می‌تواند به طور چشم‌گیری هوش هیجانی و اجتماعی شما را تقویت کرده و روابطی موثری نیز برایتان ایجاد کند.
دوره تربیت مدرس شکوفایی آکادمی شهاب اناری
مفهوم «هوش هیجانی» نخستین‌بار در مقاله مایکل بولداک در سال ۱۹۶۴ مطرح شد اما محبوبیت آن به ۲۵ سال قبل همراه با چاپ کتاب (چرا هوش هیجانی می‌تواند مهم‌تر از IQ باشد) دنیل گلمن باز می‌گردد. این مهارت که امروزه به عنوان توانایی مهم برای موفقیت در زندگی شخصی و حرفه‌ای تلقی می‌شود، آموختنی است و تمامی افراد می‌توانند با پشتکار، تمرین و یادگیری اصولی از آن بهره ببرند.
اگر به یادگیری EI علاقه‌مندید، توصیه می‌کنیم حتما در دوره تربیت مدرس شکوفایی دکتر شهاب اناری شرکت کنید. این دوره شامل ۲۶ مبحث مهم رشد فردی و سازمانی بوده که از جمله مباحث آن هوش هیجانی و کنترل احساسات منفی، غلبه بر صدای منتقد درون، رموز تاب‌آوری در شرایط سخت، رموز تقویت پشتکار و تاثیر ذهن ناخودآگاه بر عملکرد است.
شرکت کنندگان این دوره علاوه بر یادگیری این مهارت می‌توانند به‌عنوان مدرس تحول فردی و سازمانی فعالیت کرده و به سایر افراد در جهت رشد و توسعهٔ فردی کمک کنند. لازم به ذکر است تمامی مدارک صادرشده از آکادمی کوچینگ شهاب اناری مورد تایید فدراسیون جهانی کوچینگ (ICF) است.
