آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که شنونده خوبی هستید؟ یا این که آیا می‌توانید مهارت شنیدن خود را بهبود ببخشید؟
گوش دادن فعال، یکی از مهارت‌های کلیدی است که به شما کمک می‌کند تا در مکالمات خود با دیگران حضوری فعال داشته باشید و با طرف مقابل همدلی کنید. در این مقاله، به این سوال پاسخ خواهیم داد که گوش دادن فعال چیست و چرا برای ایجاد روابط موثر و همدلانه ضروری است.
در ادامه، شما با مزایای گوش دادن فعال (Active Listening)و نحوه بهبود مهارت‌های ارتباطی خود آشنا خواهید شد. همچنین، فهرستی از تکنیک‌ها و مهارت‌های مورد نیاز برای تمرین این نوع گوش دادن ارائه خواهیم کرد. در پایان، به رایج‌ترین موانعی که ممکن است مانع از تبدیل شدن به یک شنونده خوب شوند نیز اشاره می‌کنیم.
گوش دادن فعال چیست؟ ۳ اصل مهم
اغلب هنگام گوش دادن، به جای تمرکز بر صحبت‌های طرف مقابل، به این فکر می‌کنیم که چگونه پاسخ دهیم. این ممکن است باعث شود حواسمان پرت شود و بخشی از مکالمه را از دست بدهیم. همچنین، ممکن است به نشانه‌های غیرکلامی گوینده توجه کافی نکنیم.
گوش دادن فعال مستلزم آن است که شنونده به دقت به آنچه به صورت کلامی و غیرکلامی منتقل می‌شود، توجه کند. در این فرآیند، شنونده تشویق می‌شود تا نه تنها به محتوای گفته‌ها، بلکه به احساسات و زبان بدن گوینده نیز توجه داشته باشد. برای دستیابی به این هدف، شنونده باید انرژی خود را به طور کامل به مکالمه اختصاص دهد و مهارت‌های همدلی خود را تقویت کند. گوش دادن فعال حتی به عنوان “بعد قابل اندازه‌گیری همدلی” نیز شناخته می‌شود.
سه مؤلفه اصلی برای موفقیت در گوش دادن فعال وجود دارد:
گوش دادن به تمام معنا
وقتی کسی پیامی را منتقل می‌کند، دو جنبه مهم برای توجه وجود دارد: محتوای پیام و احساس یا نگرش نهفته در آن. یک شنونده فعال نه تنها به اطلاعات منتقل‌شده توجه می‌کند، بلکه به چگونگی انتقال آن و نشانه‌های غیرکلامی نیز توجه می‌کند.
پاسخ به احساسات
پس از شنیدن، زمانی که پاسخ مناسب است، شنونده باید به احساسات بیان‌شده واکنش نشان دهد. این کار باعث می‌شود گوینده احساس درک‌شدن کند و همدلی میان طرفین برقرار شود.
توجه به تمام نشانه‌ها
نشانه‌های غیرکلامی شامل تن صدا، حالت‌های صورت و بدن، و سرعت صحبت کردن می‌شود. تمام این عوامل به‌همراه محتوای کلامی می‌توانند معنای عمیق‌تری از پیام را منتقل کنند.
گوش دادن فعال از نگاه کارل راجرز
روانشناسان کارل راجرز و ریچارد فارسون در سال ۱۹۸۷ مفهوم گوش دادن فعال را تعریف کردند. آنها این مهارت را برای ارتباطات مؤثر حیاتی می‌دانستند. برای راجرز، هدف نهایی گوش دادن فعال، ایجاد تغییرات مثبت بود. این تغییرات می‌توانند در زمینه‌های روابط مشاوره‌ای یا در گروه‌ها ایجاد شوند.
راجرز سه اصل مهم را برای مشاوره مؤثر مطرح کرد:
- همدلی،
- صداقت،
- و احترام بدون قید و شرط.
گوش دادن فعال ابزاری است که این اصول را تقویت و حمایت می‌کند.
همدلی در گوش دادن فعال با بازتاب افکار و احساسات گوینده توسط شنونده نشان داده می‌شود. این افکار و احساسات بدون قضاوت و با احترام پذیرفته می‌شوند.
راجرز تأکید می‌کند که برای موفقیت در گوش دادن فعال، شنونده باید به صورت واقعی و صادقانه با گوینده همدل باشد. این اصل صداقت را نشان می‌دهد؛ گوش دادن فعال را نمی‌توان ساختگی اجرا کرد.
گوش دادن فعال همچنین نیازمند احترام واقعی به فرد گوینده است. شنونده باید بدون توجه به محتوای کلمات، گوینده را بپذیرد و از او حمایت کند، که این اصل احترام بدون قید و شرط را نشان می‌دهد.
آیا گوش دادن فعال در ارتباطات اهمیت دارد؟ ۴ مزیت اصلی
گوش دادن فعال اغلب به عنوان یک مهارت نرم شناخته می‌شود، به این معنا که در بسیاری از زمینه‌ها مفید است و در اغلب حرفه‌ها سودمند است. این مهارت همچنین می‌تواند در زندگی شخصی شنونده، خارج از محیط کار نیز کاربرد داشته باشد. چه در محیط کار و چه در مکالمات غیررسمی، گوش دادن فعال می‌تواند فضایی امن و همدلانه برای گوینده فراهم کند و به ایجاد اعتماد کمک کند.
گوش دادن فعال در مشاوره و کوچینگ
گوش دادن فعال به عنوان یک مهارت حیاتی در مشاوره و کوچینگ شناخته شده است. همدلی و شنیدن همدلانه به تقویت رابطه کمک می‌کند، و این رابطه یکی از مهم‌ترین و پایدارترین عوامل موفقیت مراجع در فرآیند مشاوره یا کوچینگ است.
یکی دیگر از مزایای یادگیری گوش دادن فعال به عنوان مشاور یا کوچ این است که ممکن است به افزایش خودکارآمدی کمک کند. طبق تحقیقات لوویت در سال 2002، آموزش گوش دادن فعال به دانشجویان مشاوره، باعث افزایش اعتماد به نفس و کاهش اضطراب آنها به عنوان مشاوران تازه‌کار شد.
گوش دادن فعال در محیط کار
مطالعه‌ای توسط کوبوتا، میشیما و ناگاتا در سال2004، تأثیرات یک برنامه آموزشی گوش دادن فعال برای مدیران میانی یک سازمان را بررسی کرد و نتایج مثبتی به دست آمد. در محیط‌های کاری، بخش بزرگی از استرس کارکنان ناشی از روابط بین‌فردی است.
این مطالعه نشان داد که آموزش مهارت‌های گوش دادن فعال به مدیران، باعث شد که آنها بتوانند بهتر، از کارکنانی که با مسائل روانی دست و پنجه نرم می‌کردند حمایت کنند. این کار، فضایی امن برای به اشتراک گذاشتن مشکلات بدون قضاوت فراهم کرد که در نتیجه رفتارهای آرام‌تری را در کارکنان ایجاد کرد و موفقیت بیشتری به همراه داشت.
آیا گوش دادن فعال حتی در مکالمات متنی هم کارایی دارد؟
شاید تعجب کنید، اما گوش دادن فعال در مکالمات متنی نیز ممکن است مؤثر باشد. یک مطالعه منحصربه‌فرد و جالب، کاربرد گوش دادن فعال در ارتباطات نوشتاری آنلاین را بررسی کرد. این مطالعه به بررسی مهارت‌های نرم در بین دانشجویان رشته کامپیوتر و تاثیر گوش دادن فعال در مکالمات پیام‌رسانی فوری پرداخت.
باور و فیگل در تحقیقاتی در سال 2008 دریافتند که تمام تکنیکهای مختلف گوش دادن فعال به خوبی در مکالمات متنی نیز قابل اجرا هستند و استفاده از این تکنیک‌ها نتایج مثبتی در ارتباطات ایجاد کرد. اگرچه دانشجویان ابتدا نسبت به مؤثر بودن این روش‌ها تردید داشتند، اما در نهایت مشاهده شد که همه این مهارت‌ها حتی به صورت آنلاین نیز به خوبی کار می‌کنند.
مهارت‌های گوش دادن فعال که می‌توانید تقویت کنید
گوش دادن فعال به مجموعه‌ای از مهارت‌ها نیاز دارد که با گوش دادن روزمره متفاوت است. در این نوع گوش دادن، نه تنها از اصولی مانند همدلی، صداقت و احترام بدون قید و شرط استفاده می‌کنید، بلکه باید روش‌های خاصی برای تعامل را نیز توسعه دهید.
زبان بدن
ابتدا می‌توان از زبان بدن شروع کرد. از کجا متوجه می‌شوید که کسی در حال گوش دادن به شماست؟ حفظ تماس چشمی و استفاده از حالات مناسب صورت برای انتقال همدلی و توجه ضروری است. مانند تمامی جنبه‌های گوش دادن فعال، این نشانه‌ها نباید ساختگی یا تحمیلی باشند؛ بلکه باید بازتاب واقعی از توجه شما به گوینده باشند.
محیط آرام
ایجاد یک محیط بدون حواس‌پرتی نیز می‌تواند بسیار مفید باشد. بسته به موقعیت، ممکن است بخواهید محیطی آرام و ساکت فراهم کنید. اگر در مکانی عمومی هستید، کنار گذاشتن عوامل مزاحم یا جابجا شدن به یک محیط آرام‌تر می‌تواند به تمرکز بیشتر کمک کند.
یکی دیگر از مهارت‌های مهم، دنبال کردن است. برای دنبال کردن فعالانه صحبت‌های گوینده، باید به او فضای کافی برای صحبت کردن بدهید، سؤالات را کمتر یا حذف کنید و جایی برای سکوت بگذارید.
در موقعیت‌هایی که گوش دادن فعال وجود ندارد، ممکن است مکالمات به‌سرعت رد و بدل شوند، افراد زیادی سؤالات سریع بپرسند یا صحبتها روی هم بیفتند. اما در گوش دادن فعال، گوینده این فرصت را دارد که به اندازه کافی صحبت کند و تشویق می‌شود تا ادامه دهد.
بازتاب صحبتها
سومین مهارت، بازتاب دادن است. این مهارت شامل تکرار کردن آن چیزی است که از گوینده شنیده‌اید، اما نه به شکل کلمه به کلمه. هدف این است که جوهره صحبت‌های او را گرفته و آن را به او بازتاب دهید. همچنین می‌توانید تلاش کنید احساساتی که در کلام او نهفته است را به تصویر بکشید.
این کار همیشه بدون قضاوت انجام می‌شود و هدف آن، درک بهتر است. حتی ممکن است مفید باشد قبل از ادامه گفتگو، از گوینده بپرسید که آیا برداشت شما صحیح بوده است.
تکنیک برای تقویت مهارت‌های گوش دادن فعال
در این بخش به معرفی ۷ تکنیک رایج گوش دادن فعال می‌پردازیم. هر تکنیک همراه با یک مثال و توضیحی درباره کاربرد آن ارائه شده است.
۳ تمرین و فعالیت مشاوره‌ای برای بهبود گوش دادن فعال
در این بخش، پیشنهادهایی برای کمک به بهبود مهارت‌های گوش دادن فعال مراجعان ارائه شده است. این تمرینات به بهبود توانایی‌های مشاوره‌ای کمک می‌کنند و می‌توانند در جلسات تمرینی یا گروهی به کار گرفته شوند.
۱. تمرین با یک شریک
برای مشاوران در حال آموزش، تمرین گوش دادن فعال با یک شریک اهمیت زیادی دارد. در این تمرین، یک نفر داستانی از یک رویداد احساسی که تجربه کرده را تعریف می‌کند و شنونده با استفاده از تکنیکهای زیر تمرین می‌کند:
- نمایش گوش دادن از طریق زبان بدن و پاسخ‌های غیرکلامی
- بازتاب محتوای آنچه که طرف مقابل به اشتراک گذاشته است
- بازتاب احساساتی که شریک به اشتراک گذاشته است
- بعد از هر بار بازتاب دادن، مهم است که از شریک بپرسید آیا بازتاب شما دقیق بوده است یا خیر.
۲. تمرین گروهی گوش دادن ذهن‌آگاهانه
گوش دادن فعال به بسیاری از جهات شبیه به یک تمرین ذهن‌آگاهی است. شنونده تلاش می‌کند تا بر لحظه حال و آنچه به اشتراک گذاشته می‌شود متمرکز بماند، بدون اینکه قضاوت کند. این تمرین گروهی عالی به شما کمک می‌کند تا گوش دادن ذهن‌آگاهانه را در گروه تمرین کنید:
- گروه را در یک دایره بنشانید.
- یک سؤال یا موضوع ساده برای شروع مکالمه مطرح کنید، مثلاً چیزی که امروز بابت آن سپاسگزار هستند.
- به جای اینکه به صورت نوبتی صحبت کنند، از شرکت‌کنندگان بخواهید زمانی که آماده هستند مطلب خود به طور خودجوش به اشتراک بگذارند.
- از آنها دعوت کنید که به جای فکر کردن به جواب خود، به صحبت‌های فرد دیگر گوش دهند.
- از آنها بخواهید در هنگام صحبت فرد دیگر، حاضر باشند و در لحظه بمانند.
- چالش کنید که اگر در مقابل سکوت‌ها احساس ناراحتی می‌کنند، آن را بپذیرند و فقط گوش کنند.
۳. تمرین گوش دادن ذهن‌آگاهانه به تنهایی
در هر لحظه، می‌توانید به تنهایی گوش دادن ذهن‌آگاهانه را تمرین کنید. کافی است از آنچه انجام می‌دهید دست بکشید، چشمان خود را ببندید و سعی کنید تعداد صداهایی که در اطراف و درون خود می‌شنوید را بشمارید. توجه کنید که آیا قضاوت‌هایی در ذهن شما شکل می‌گیرد یا نه و تلاش کنید به آنها وابسته نشوید. برای مدتی با جریان صداها همراه شوید و ذهن خود را آرام کنید.
3 تمرین برای گوش دادن فعال
تمرین های گوش دادن فعال به روش‌های تعاملی کمک می‌کنند تا مراجعان مهارت‌های خود را در این زمینه تقویت کنند. این کاربرگ‌ها ابزاری مفید برای بهبود ارتباطات و مهارت‌های گوش دادن فعال هستند.
۱. گوش دادن دقیق
این کاربرگ شامل یک فرآیند پنج مرحله‌ای است که به بهبود مهارت‌های ارتباطی افراد کمک می‌کند. این ابزار می‌تواند برای زوج‌ها یا هر کسی که می‌خواهد مهارت‌های گوش دادن خود را تقویت کند، مفید باشد. پنج مرحله کلیدی عبارتند از:
- گذاشتن خود در جای دیگران: تصور کنید که در موقعیت گوینده هستید تا بتوانید دیدگاه او را بهتر درک کنید.
- بررسی صحت برداشت خود: بعد از گوش دادن، صحت برداشتی که از صحبت‌های طرف مقابل داشته‌اید را بررسی کنید.
- توجه کامل نشان دادن: در حین صحبت گوینده، تمام توجه خود را به او معطوف کنید.
- شفاف‌سازی آنچه شنیده‌اید: بعد از اتمام صحبت، مطمئن شوید که آنچه گفته شده را به درستی متوجه شده‌اید.
- شفاف‌سازی آنچه گفته‌اید: توضیح دهید که منظور خودتان را به طور واضح بیان کرده‌اید.
۲. ۵۰۰ سال پیش
این تمرین خلاقانه به گوینده و شنونده کمک می‌کند تا همدلی خود را توسعه دهند. در این فعالیت، شنونده باید تصور کند که از ۵۰۰ سال پیش آمده است و هیچ آگاهی از زمان حال ندارد. گوینده باید موضوعی را به زبانی توضیح دهد که شنونده (با درک محدود از جهان مدرن) بتواند آن را بفهمد. این تمرین به تقویت مهارت‌های گوش دادن فعال کمک می‌کند و شنونده را تشویق می‌کند تا بیشتر به نحوه بیان و فهم طرف مقابل توجه کند.
۳. استفاده از پاداش‌های کوچک
ارتباط غیرکلامی نقش مهمی در گوش دادن فعال دارد. این تمرین شامل حرکات غیرکلامی ظریف و قدرتمندی می‌شوند. این حرکات به مراجع نشان می‌دهند که شنونده در حال دنبال کردن صحبت‌های او است و توجه کامل دارد. در این کاربرگ از مشاوران خواسته می‌شود تا یک بخش ۵ دقیقه‌ای از جلسه خود را مرور کنند و ببینند که چقدر از این نشانه‌های غیرکلامی استفاده کرده‌اند. همچنین فضایی برای بازتاب و بررسی دلایلی که ممکن است مانع از استفاده بیشتر این تکنیک‌ها شده باشد، وجود دارد.
سوالاتی برای پرسیدن از دیگران (همراه با ۳ مثال)
گوش دادن فعال با دوری از پرسیدن سوالات آغاز می‌شود. مهم است که در ابتدا به گوینده زمان و فضای کافی برای صحبت کردن داده شود تا احساسات و افکار خود را به اشتراک بگذارد.
شروع با بازتاب
برای شروع، از بازتاب دادن احساسات و محتوای گفته شده استفاده کنید. بازتاب به معنای تکرار آنچه فرد به تازگی گفته و تلاش برای درک معنای کلام یا لحن او است.
مثال: فرض کنید دوست شما درباره‌ی دعوایی که با همسرش داشته صحبت می‌کند. او توضیح می‌دهد که چطور بحث بالا گرفته و در نهایت جدا از هم خوابیده‌اند. او نگران وضعیت ازدواجش است.
یک بازتاب می‌تواند این‌گونه باشد:
بازتاب محتوای گفتگو: “پس، دیشب اوضاع خیلی بد شد – انقدر که حتی نمی‌خواستید در یک اتاق باشید.”
بازتاب احساسات: “یعنی نگران هستید چون این دعوا خیلی شدید بوده.”
در اینجا، مثال اول بازتاب محتوای گفتگو است و مثال دوم بازتاب احساسات. این نوع بازتاب‌ها باعث می‌شود گوینده احساس کند که شنیده و درک شده است.
پرسیدن سوالات
پس از انجام بازتاب‌ها نوبت به پرسیدن سوال می‌رسد. نوع سوالاتی که در گوش دادن فعال پرسیده می‌شوند بسیار مهم هستند. هدف از سوالات در این فرآیند کمک به گوینده برای کشف بیشتر خود و احساساتش است.
سوالات باز در این مرحله اهمیت زیادی دارند. سوالات باز نمی‌توانند با یک بله یا خیر پاسخ داده شوند و باید فرد را به تفکر وادار کنند. این سوالات کنجکاوی شنونده را تحریک کرده و به ادامه گفتگو تشویق می‌کنند. آنها به جای تغییر موضوع، به عمق مکالمه کمک می‌کنند.
هدف از پرسیدن سوالات باز در گوش دادن فعال این است که بیشتر یاد بگیریم و ارتباط را ادامه دهیم، نه اینکه مکالمه را به سمت خاصی هدایت کنیم.
مثال‌هایی از سوالات بسته و باز
در اینجا چند مثال از سوالات بسته و باز آورده شده است. فرض کنید دوست شما از یک دعوای شدید با همسرش صحبت کرده و ناراحت است.
سوال بسته: آشتی کردید؟
سوال باز: امروز چه احساسی نسبت به دعوا دارید؟
یا
سوال بسته: بچه‌هاتون شنیدن؟
سوال باز: چطور است که این را با من در میان گذاشتید؟
یا
سوال بسته: می‌خواهید از او جدا شوید؟
سوال باز: چه راه‌حل‌ها یا پاسخ‌هایی را در نظر دارید؟
همان‌طور که می‌بینید، سوالات باز، مکالمه را تشویق کرده و همدلی نشان می‌دهند، در حالی که سوالات بسته بیشتر شبیه جمع‌آوری اطلاعات به نظر می‌رسند.
موانع گوش دادن فعال و نکات روانشناسی برای غلبه بر آنها
یکی از موانع بزرگ در گوش دادن فعال، قضاوت کردن است. در این حالت، شنونده باید به دقت مراقب باشد که هنگام صحبت کردن فرد مقابل، قضاوت‌هایی که ممکن است در ذهنش شکل بگیرد را کنترل کند. اگر این قضاوت‌ها به درستی مدیریت نشوند، ممکن است منجر به نقد، برچسب‌زنی، تشخیص یا حتی تعریف و تمجیدی شود که جریان مکالمه را از مسیر اصلی خارج کند.
۱. قضاوت
قضاوت کردن باعث می‌شود که فرد گوینده احساس ناامنی یا ناراحتی کند و این امر ممکن است منجر به واکنش‌هایی مانند حالت تدافعی، بی‌اعتمادی یا قطع مکالمه شود. هدف گوش دادن فعال ایجاد فضایی امن است که در آن فرد بتواند آزادانه و بدون ترس صحبت کند. قضاوت‌های ناخواسته باعث می‌شوند که این فضا از بین برود.
۲. پیشنهاد راه‌حل
مانع دیگری که در این فرایند وجود دارد، پیشنهاد دادن راه‌حل است. ممکن است به نظر برسد که ارائه راه‌حل‌ها از روی دلسوزی است، اما اغلب این تمایل از ناراحتی شنونده نسبت به صحبت‌های فرد مقابل ناشی می‌شود. اگرچه به نظر حمایت‌گرانه می‌آید، پیشنهاد دادن راه‌حل باعث ایجاد عدم توازن در قدرت می‌شود و گوینده احساس می‌کند که شنیده نشده و از توانایی پیدا کردن راه‌حل‌های خود محروم شده است.
۳. اجتناب از محتوای مکالمه
سومین مانع، دور شدن از موضوع اصلی مکالمه است. این ممکن است به شکل تغییر موضوع، بحث منطقی یا حتی اطمینان‌بخشی ظاهر شود. اگرچه اطمینان دادن به نظر مثبت می‌آید، اما در عمل ممکن است مکالمه را برای گوینده متوقف کند و او را از ادامه بیان احساساتش باز دارد.
سوالات متداول (FAQ)
۱. گوش دادن فعال چیست و چرا اهمیت دارد؟
گوش دادن فعال تکنیکی است که در آن شنونده به طور کامل و با تمرکز به گفته‌های گوینده توجه می‌کند. این نوع گوش دادن شامل درک و بازتاب احساسات و محتوای صحبتها است. اهمیت گوش دادن فعال در این است که به ایجاد ارتباط مؤثر، افزایش همدلی و فهم بهتر نیازهای طرف مقابل کمک می‌کند.
۲. چگونه می‌توان مهارت‌های گوش دادن فعال را تقویت کرد؟
برای تقویت مهارت‌های گوش دادن فعال، می‌توان از تکنیک‌هایی مانند حفظ تماس چشمی، حذف حواس‌پرتی‌ها، و بازتاب محتوای گفتار استفاده کرد. همچنین، تمرین مهارت‌های بازتابی و پرسیدن سوالات باز می‌تواند به بهبود این مهارت کمک کند.
۳. چه موانعی ممکن است در مسیر گوش دادن فعال وجود داشته باشد و چگونه می‌توان بر آنها غلبه کرد؟
موانع رایج شامل قضاوت کردن، پیشنهاد دادن راه‌حل و اجتناب از محتوای مکالمه است. برای غلبه بر این موانع، مهم است که شنونده با خودآگاهی و بدون قضاوت به صحبت‌های گوینده گوش دهد و از ارائه راه‌حل‌های فوری خودداری کند.
۴. چگونه گوش دادن فعال در مشاوره و تراپی تأثیرگذار است؟
گوش دادن فعال در مشاوره و درمان به ایجاد رابطه درمانی قوی و افزایش اعتماد به نفس مراجعان کمک می‌کند. این مهارت به درمانگر این امکان را می‌دهد که به طور کامل نیازها و احساسات مراجع را درک کرده و به آنها پاسخ دهد، که نتیجه آن موفقیت بیشتر در فرآیند درمان است.
۵. تاثیر آموزش کوچینگ بر گوش دادن فعال چیست؟
آموزش کوچینگ نقش مهمی در تقویت مهارت‌های گوش دادن فعال دارد. در دوره‌های آموزشی کوچینگ، تمرینات و تکنیکهای خاصی برای بهبود گوش دادن فعال به کوچ ها آموزش داده می‌شود. این مهارت‌ها در جلسات کوچینگ به ایجاد ارتباط مؤثرتر و حمایت از رشد فردی و حرفه‌ای مشتریان کمک می‌کند.
۶. آیا تکنیکهای گوش دادن فعال در مکالمات متنی هم قابل استفاده است؟
بله، تکنیکهای گوش دادن فعال می‌توانند در مکالمات متنی نیز به کار روند. استفاده از بازتاب‌ها و سوالات باز در پیام‌های متنی می‌تواند به بهبود کیفیت ارتباط و درک بهتر بین طرفین کمک کند، حتی زمانی که تماس چشمی و نشانه‌های غیرکلامی در دسترس نیست.
۷. چه تمریناتی می‌توان برای بهبود گوش دادن فعال انجام داد؟
تمریناتی مانند بازتاب احساسات، تمرین گوش دادن در گروه، و تمرین‌های فردی mindful listening می‌توانند به بهبود مهارت‌های گوش دادن فعال کمک کنند. این تمرینات به شما امکان می‌دهند تا توانایی خود را در درک بهتر و پاسخگویی به دیگران تقویت کنید.
